Tijl Uilenspiegel is de mythische Vlaamse potsenmaker die iedereen zonder onderscheid van rang of stand te grazen neemt door in te spelen op elke menselijke zwakheid: jaloezie, hebzucht, geilheid, machtswellust of naïviteit. Hij is de man die 'u lieden' een spiegel voorhoudt, zoals zijn naam aangeeft. Ook in de zeer vrije bewerking die Walter van den Broeck van La Légende d'Ulenspiegel van Charles de Coster (1927-1879) maakte, zijn de strapatsen talrijk. Typerend is bijvoorbeeld hoe Uilenspiegel zich voordoet als kunstschilder en aan edelen een schilderij toont en hen vertelt dat alleen zij die van 'adellijken bloede' zijn hun zelfportret zullen kunnen waarnemen. Iemand die niet van adel is 'zal alleen een witte muur zien'. Terwijl de graven en gravinnen naar het witte doek staren roemen ze allen zijn talent want niemand wil toegeven dat ze misschien geen adellijk bloed door hun aderen hebben stromen.

Opvallend in deze herwerking is dat Van den Broeck de complexe historische en politieke situatie van de Tachtigjarige Oorlog in de zestiende eeuw uitgebreid aan bod laat komen. Uilenspiegel, vaak bijgestaan door zijn compagnon de route Lamme Goedzak, ontmoet koning Philips, en de paus en is aanwezig op talloze historische afspraken. Zo luistervinkt hij mee wanneer politici, verzameld in het 'eedverbond der edelen', in 1565 de landvoogdes Margaretha van Parma smeken om de genadeloze inquisitie op te heffen. In Vlaanderen is de inname van Den Briel in 1572, waar watergeuzen een Spaans garnizoen verjoegen, weinig bekend maar in Nederland is dat een ijkpunt in de geschiedenis van de Spaanse overheersing. Ook bij die verovering is Tijl aanwezig. Van den Broeck viseert vooral de uitwassen van de religieuze waanzin en schrijft uitgebreid over de gruwel van de inquisitie, de schande van de aflatenhandel en de paranoia over ketterij of hekserij, die vaak leidde tot een barbaarse dood op de brandstapel, zoals onder meer de vader van Tijl zal ondervinden.

Uilenspiegels geschiedenis past goed in Van den Broecks oeuvre omdat hij vaak heeft geschreven over de kleine man die moet opboksen tegen de onzichtbare machten die zijn leven bepalen en dreigen te ruïneren. Aan schoonschrijverij doet Van den Broeck niet, hij is direct en expliciet in de beschrijving van de gruwelen die zoveel slachtoffers moesten ondergaan. Het is goed dat hij dit verhaal, dat zovelen slechts fragmentair kennen, van onder het stof heeft gehaald. De slotalinea is haast een sermoen waarin hij aanhaalt dat figuren als Tijl nodig blijven in een wereld waarin 'haat en onverdraagzaamheid wordt gepredikt, vrijheid van denken en religie wordt belaagd, en waar in naam van de zogenaamde gerechtigheid opnieuw wordt gefolterd en gemoord, geschoten en vernietigd.'

Vrijdag, 317 blz., 23,50 €.

Verberg tekst

**()**

‘Zeer vrij naar ‘La légende d’Ulenspiegel’ (1867) van Charles De Coster’, staat te lezen op de titelpagina van Walter van den Broecks nieuwe roman. Vanaf de 15de eeuw is een verhalentraditie ontstaan rond de legendarische entertainer-provocateur. De Coster zag in Uilenspiegel een symbool van verzet en maakte van de schabouwelijke potsenmaker uit de volksverhalen een rebelse vrijheidsstrijder, die het tijdens de Tachtigjarige Oorlog samen met zijn vriend Lamme Goedzak opneemt tegen de Spaanse bezetter. Geen wonder dat de Vlaamse

Beweging Tijl maar al te graag voor haar kar spande. Van den Broeck treedt grotendeels in De Costers voetsporen, maar reduceert ‘Tijl’ tot een kluchtige schelmenroman, inclusief het barokke, soms smakeloze idioom – zo zijn vrouwen immer gewillige ‘hete truffels’ met ‘vochtige grotten’. De volksheld, niemand ontziend bij Hugo Claus en Daniel Kehlmann, verwatert zo tot een burleske karikatuur met rinkelende zotskap. Wannes Van de Velde zong het al: ‘We maken van Uilenspiegel ne zot, en maken zijn echte ziel kapot…’ Van den Broeck wil duidelijk maken dat we altijd Uilenspiegels nodig zullen hebben om tegen de schenen van de macht te schoppen. Door Tijl nadrukkelijk tot folklore te verheffen, is zijn aanklacht helaas een slag in het water. 

Verberg tekst

Een vrije bewerking van de klassieker ‘La Légende d’Ulenspiegel’. Het verhaal volgt Tijl, een jongeman die zijn geld verdient als acrobaat en met een aanstekelijke lach door het leven gaat, totdat deze wordt gestolen. Bij zijn terugkeer uit Rome ziet hij dat zijn vader verbrand wordt, en hij voegt zich bij de geuzen die de heksenjachten bestrijden. 'Tijl Uilenspiegel’ is in betrekkelijk talige stijl geschreven zal een publiek van vooral literaire lezers aanspreken. Walter van den Broeck (Olen, 1941) is een bekende Belgische auteur, toneelschrijver, vertaler en jeugdauteur. Hij schreef meer dan veertig boeken. Zijn werk won meerdere literaire prijzen, zoals de Edmond Hustinxprijs voor toneelschrijvers en de Henriette Roland Holst-prijs.