In het zesde deel, tevens de slotbalans van De rode belofte, voert Francis Spufford Nikita Chroesjtsjov een laatste maal ten tonele. Chroesjtsjov is dan geen partij- en regeringsleider van de Sovjet-Unie meer, maar leeft totaal geïsoleerd op zijn datsja, als een onaanraakbare gemeden door zijn voormalige bondgenoten en vazallen. Toch is hij een unicum, want hij heeft zijn verdrijving uit het Kremlin in 1968 overleefd. Uitgerangeerde leiders werden niet meer beloond met een nekschot. Dat was een gevolg van de ‘dooi’ die Chroesjtsjov zelf uitlokte met zijn geheime rede, enkele jaren nadat Stalin in 1953 was overleden. In die rede rekende hij af met de stalinistische terreur en massamoorden, waarvan hij nochtans een van de belangrijkste bedrijvers was geweest. Maar nu in de datsja woog de verveling loodzwaar. ‘De uren gaapten hem aan’ en hij werd geplaagd door herinneringen aan — zijn eigen woorden — ‘vuile zaken’ en ‘de hele rottige geschiedenis’. ‘Wat voor paradijs?’, laat Spufford Chroesjtsjov ‘met gesmoorde woede’ tegen een korenveld zeggen. Het is een woede-uitbarsting naar aanleiding van de Sovjetinvasie van Tsjechoslowakije. Het korenveld is erbij gefantaseerd, maar zijn ontgoocheling luchtte Chroesjtsjov wel degelijk op een bandopname die hij als ‘gepensioneerd monster’ maakte: ‘Het paradijs is een plek waar mensen naartoe willen, geen plek waar ze vandaan rennen. Wat is dit voor een socialisme? Wat is dit voor gezeik, als je mensen geknecht moet houden? Wat voor orde? Wat voor paradijs?’ Een heel verschil met 28 september 1959, toen hij in het Leninstadion in Moskou nog uitriep: ‘dat de dromen, die de mensheid al sedert tijden koestert, dromen die tot uitdrukking komen in sprookjes, die louter fantasie leken, door mensenhand werkelijkheid zullen worden’. Dromen van welvaart en overvloed, waarmee Amerika zou worden voorbijgestreefd. Dat laatste was zijn obsessie. In 1968 drong het tot hem door dat het glansrijke succes, dat naar hij hoopte het bloed kon rechtvaardigen dat ook aan zijn handen kleefde, steeds verder wegweek. 
Niet alleen Chroesjtsjov, maar allerlei figuren uit alle lagen van de Sovjetbevolking verschijnen in de wisselende situaties van Spuffords historisch roman-sprookje’. Nu eens schril, dan weer subtiel worden de hypocrisie, de onrechtvaardigheid en de willekeur van het Sovjetregime belicht. De tsaren waren ook tirannen. Wie niet gehoorzaamde, bengelde aan de galg of kleumde in Siberië. Maar het volk mocht zich troosten met zijn sprookjes. Spufford toont meesterlijk aan dat de bolsjewieken die premisse gewoon omkeerden. Het sprookje werd de virtuele werkelijkheid. ‘Het leven is beter geworden — vrolijker’, zei Stalin in 1935. De rechtvaardigheid en de overvloed moesten bezongen en toegejuicht worden, al kon je ze niet genieten, al puilden de strafkampen uit en al werden er miljoenen mensen opgeofferd. Wie de verheerlijkte gezichten van de arbeidersstandbeelden in de Moskouse metro heeft gezien, kan zich iets voorstellen van die massale schone schijn. In De rode belofte, dat als ondertitel ‘Hoe de droom werkelijkheid leek te worden heeft’, leidt Spufford ons binnen in dit huiveringwekkende schemergebied, zonder zijn lezers aan cynisme en hopeloosheid uit te leveren. Zijn laatste zinnen luiden: ‘De jaren gaan voorbij. De Sovjet-Unie gaat ten onder. De dans van de waren neemt opnieuw een aanvang. En de wind door de bomen van Akademgorodok zegt: zou het anders kunnen? Zou het kunnen ooit, zou het ooit anders kunnen?’ [Robert Schoeters] Hide text

Dit boek gaat over de Sovjet-Unie tussen 1938 en 1968 en vooral over de periode waarin Chroesjtsjov de leiding had. Centraal staat de verwezenlijking van de socialistische droom van vooruitgang en overvloed. De Britse auteur (geboren in 1964) was Sunday Times Writer of the Year in 1997. Hij doceert creative writing aan de University of London. Zijn beeld van de Sovjet-Unie is voornamelijk gebaseerd op Engelstalige bronnen. Bijna vierhonderd eindnoten geven een toelichting op feiten en realia. Het boek loopt het risico vlees noch vis te zijn. Geen roman en ook geen geschiedenisboek. Toch heeft het 'iets' doordat aan historische feiten elementen zijn toegevoegd die de Sovjetsfeer tekenen. Dit soms sprookjesachtige verhaal over de dunne lijn tussen schande en roem is geschikt voor iedereen die in de Sovjet-Unie is geïnteresseerd. Het boek is 'een reis door de Russische geschiedenis van de twintigste eeuw', zoals 'Molotovs toverlantaarn' (2010) van Rachel Polonsky dat ook is. www.redplenty.com gaat over 'De rode belofte' maar bevat ook veel extra materiaal dat de auteur tegenkwam bij zijn research. Bij de toegenomen belangstelling voor de recente geschiedenis voegt dit boek een sfeertekening van de Sovjet-Unie toe aan de historische feiten. Normale druk. Hide text